تفسیر ابوعلی سیناابوعلی سینا نامدارترین دانشمند مسلمان و ایرانی است که توانسته است در بیشتر علوم زمانه خود تحول ایجاد کرده و نام خود را در تاریخچه بسیاری از علوم به ثبت برساند. ۱ - معرفی اجمالی مؤلفتفسیر ابن سینا (تفسیر الرئیس ابوعلی سینا)، اثـر ابوعلی الحسین (۳۷۰ - ۴۲۸ ق) فرزند عبداللّه معروف به شیخ الرئیس و ابن سینا فیلسوف و پزشک نامدار مسلمان (ابن سینا). تـفـسـیـرهای کوچک او که به شیوه حکمی و فلسفی نگاشته شده است و تا عصر حاضر از گزند حوادث روزگار در امان مانده است، بحث در چند سوره نسبتا کوچک قرآن کریم است. ۱.۱ - نسخ شناخته شده تفسیرکـهـنترین نسخه شناخته شده تفسیر او در کتابخانه موقوفه شیخ ملا محمد صالح برغانی حائری در کربلا اسـت که شامل: ۱) النیروزیة فی معانی الحروف الهجائیة: ابن سینا در این تفسیر به معنی حروف هجائیه اوائل بعضی سور قرآن کریم و کشف اسرار و حل غوامض آن پرداخته است و آن را به عنوان تحفه عید نوروز به امین ابی بکر محمد بن عبداللّه (عبیداللّه) اهدا کرده است و مرتب بر سه فصل می‌باشد الف) ترتیب الموجودات و خاصیة کل مرتبة منها. ب) کیفیة الحروف و دلالتها. ج) دلالـة حـروف اوائل السور فی القرآن و نیز نسخه‌ای به شماره ۵۹۴۵ در کتابخانه آستان قدس رضوی محفوظ است و ضمن نه رسائل دیگر در بمبئی به سال ۱۳۱۸ ق تحت عنوان (تسع الرسائل) به اهتمام ملک الکتاب شیرازی چاپ اول گردیده است. ۲) تفسیر المعوذتین ضمن سوره الناس و سوره الفلق که در دهلی و در مصر چاپ گردیده است. ۳) تـفسیر سوره الاخلاص. سورة التوحید نسخه مورخه ۷۴۳ ق را که ملحق به آخر تفسیر جوامع الجامع طبرسی بوده، و دو نسخه در کتابخانه آستان قدس رضوی محفوظ است و مکررا چاپ شده است. ۴) تفسیر سوره الحمد در مصر به اهتمام محیی الدین صبری الکردی در مجموعه‌ای که شامل ۱۸ رساله است تحت عنوان جامع البدایع چاپ گردیده است. ۵) تفسیر سوره الفلق. دو نسخه خطی آن در کتابخانه آستان قدس رضوی موجود است و ضمن تفسیر سوره‌های الناس و المعوذتین در تهران و دهلی و قاهره به طبع رسیده است. و ضمیمه شرح الهدایة نیز چاپ شده است. ۶) تفسیر سوره الناس نسخه خطی آن در کتابخانه آستان قدس رضوی ضمن سوره الفلق و تفسیر المعوذتین محفوظ است و در دهلی و قاهره و تهران چاپ سنگی شده و مجددا ضمن شرح الهدایة ملاصدرا شیرازی چاپ گردیده است. ۷) تفسیر سوره الاعلی دو نسخه خطی در کتابخانه آستان قدس رضوی محفوظ است. شیخ آقابزرگ تهرانی در الذریعة می‌نویسد نسخه تفسیر سوره الاعلی و تفسیر سوره الاخلاص و تـفـسـیـر الـمعوذتین، به خط محمود تبریزی، شاگرد میر صدرالدین دشتکی، در کتابخانه سیدنصراللّه تقوی در تهران محفوظ است. ۸) تـفـسـیـر آیه ثم استوی الی السماء (آیه ۱۰ سوره حم السجده) ضمن تفسیر سوره الناس و تـفسیر سوره الفلق در مجموعة الرسائل در تهران به سال ۱۳۱۳ ق، چاپ سنگی به خط عبدالکریم شیرازی چاپ شده است و همچنین در حاشیه کتاب شرح الهدایة ملاصدرا شیرازی تجدید طبع گردیده است. ۹) تفسیر آیه دخان ضمن آیه استوی الی السماء ضمن مجموعة الرسائل که شامل ۱۶ رساله است در تهران چاپ سنگی گردیده است. تـاویل الایات. تفسیر اثبات النبوة و تاویل ما فی کلمات الانبیاء من الرموز، اثر شیخ الرئیس ابوعلی سـینا شامل تاویل چند آیه از آیات [[قرآن کریم]: آیه نور. آیه علی العرش استوی. تاویل الملک. تاویل لـثواب و العقاب. تاویل آیات الجنة و ابوابها الثمانیة. تاویل آیات النار و ابوابها السبعه. تاویل التسعة عشر. ابـن سـیـنـا بـا مشرب فلسفی خود به شیوه کلامی‌به بیان شرح و تاویل رموز وحی و تفسیر آیات مذکور پرداخته است. نـسـخـه‌ایـن تفسیر ضمن مجموعه‌ای از رسائل وی در کتابخانه شیخ‌هادی آل کاشف الغطاء در نجف محفوظ است. (الذریعة، تحت عناوین فـوق.) [۴]
جرجی زیدان، آداب اللغة، ج۲، ص۳۳۶.
[۶]
بیهقی، علی بن زید، تاریخ حکماء الاسلام، ص۲۷.
[۷]
فکرت، محمدآصف، فهرست الفبائی کتب خطی کتابخانه مـرکـزی آسـتـان قدس، ص۱۳۵.
[۱۰]
عامر، الحلو، معجم الدراسات القرانیه، ص۸۶.
[۱۱]
شفیعی، محمد، مفسران شیعة، ص۹۴.
[۱۲]
مشار، خانبابا، مؤلفین کتب چاپی فارسی و عربی، ج۲، ص۷۷۹.
[۱۴]
آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، طبقات اعلام الشیعه، النابس فی القرن الخامس، ص۶۳.
۲ - پانویس
۳ - منبعسایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «تفاسیر قرن پنجم»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۴/۱۲. |